Czytamy z dzieckiem, czyli jak pomóc dziecku rozpocząć przygodę z czytaniem

Rozwijanie i doskonalenie umiejętności czytania, rozumianego zarówno jako techniczna umiejętność dekodowania tekstu, jak i zdolność do jego analizy i interpretacji, to jeden z głównych celów edukacji, zwłaszcza początkowej – w przedszkolu i w szkole. Dla dziecka to jednak przede wszystkim fascynująca przygoda, podczas której może wędrować po fantastycznych światach, współodczuwać emocje bohaterów i wyrażać własne – wywołane lekturą, czy wreszcie badać język i podejmować własne próby twórcze inspirowane przeczytanym tekstem. Aby najmłodszy czytelnik mógł samodzielnie wyruszyć w podróż po świecie literatury, powinien opanować podstawy czytania - rozpoczynając od najprostszych tekstów i stopniowo przechodząc do coraz bardziej złożonych. Podzielone według trzech poziomów trudności książeczki z serii Książkożercy będą doskonałym wsparciem podczas stawiania pierwszych kroków czytelniczych, ponieważ dzięki niewielkiej objętości, ograniczonej liczbie znaków, prostocie konstrukcji językowych, a także ścisłym powiązaniu tekstu i ilustracji są dostępne nawet dla początkującego czytelnika, umacniając jego wiarę we własne możliwości i rozwijając motywację do czytania.

Fot. Malwina Obrzut @malwinaobrzut

Niżej znajdziecie kilka podpowiedzi, jak towarzyszyć dziecku podczas lektury – w szkole, w przedszkolu i w domu. Nie ma konieczności, aby realizować wszystkie punkty po kolei – wybierzcie to, co pasuje do danej książeczki i jej tematu, zainteresowań dziecka oraz jego możliwości i nastroju w danym momencie.

Fot. Malwina Obrzut @malwinaobrzut

Przygotowanie do lektury – klucz dostępu do tekstu

Przygotowanie dziecka do odbioru tekstu polega na poprzedzeniu lektury takimi aktywnościami, które wywołają w młodym czytelniku aktywność emocjonalną lub intelektualną sprzyjającą zrozumieniu historii. Taką funkcję może pełnić rozmowa odnosząca się do problematyki, której dotyczy tekst i osobistej wiedzy oraz doświadczeń dziecka.

• Porozmawiaj z dzieckiem na temat, którego dotyczy historia przedstawiona książce, zaznacz ważne dla lektury kwestie i idee. W rozmowie odwołuj się do doświadczenia dziecka i jego wiedzy.
• Omów fabułę tak, aby zainteresować dziecko treścią książeczki.
• Przedstaw dziecku i omów z nim na podstawie ilustracji postacie z historii.
• Wyjaśnij trudniejsze słowa, pojęcia i fakty pojawiające się w tekście.
• Porozmawiaj o ilustracjach i pomóż dziecku odkryć zawarte w nich informacje.

W trakcie czytania i zaraz po lekturze – porządkowanie znaczeń i słów

Zasadniczą metodą pracy z tekstem jest formułowanie pytań, które do niego się odnoszą. Pytania może stawiać zarówno dorosły, jak i dziecko – w trakcie czytania lub po lekturze. Odpowiedzi powinny wymagać analizy tekstu, porządkowania i porównywania informacji, wyciągania wniosków, rozpoznawania związków przyczynowo-skutkowych, refleksji na temat postaw i zachowania bohaterów oraz wydarzeń, stawiania hipotez interpretacyjnych, które będą weryfikowane w toku lektury, wyrażania własnych opinii o przeczytanych tekstach itp. Wszystko to, oczywiście, na poziomie trudności, który będzie dla dziecka właściwy – nie za trudny, ale jednocześnie pobudzający do myślenia. Tak często, jak to możliwe, dzieci powinny być proszone o uzasadnianie swoich odpowiedzi i opinii, ponieważ wymaga to od nich pogłębionej refleksji i zbudowania rzeczowej argumentacji, a jednocześnie pozwala prześledzić tok ich myślenia.

• W trakcie lektury pobawcie się w przewidywanie dalszego ciągu lub zakończenia na podstawie przeczytanego fragmentu lub kolejnych ilustracji.
• Omów z dzieckiem fabułę lub temat całej historii, tak aby streszczenie nie było nudnym ćwiczeniem, ale częścią naturalnej rozmowy. Zwracaj uwagę dziecka na związki przyczynowo-skutkowe w historii.
• Odpowiedzcie wspólnie na pytania znajdujące się na końcu książeczki - w części Czytam i rozumiem.
• Zapytaj o postacie, fakty, zdarzenia i poproś o ich ocenę. Zwróć uwagę dziecka, że bohaterów historii można scharakteryzować także poprzez wydarzenia, w których biorą udział.
• Przyjrzyjcie się, jak autor skonstruował zakończenie historii i dlaczego może ono zaskakiwać czytelnika.
• Wspólnie określcie scenerię opowiadania, czas i miejsce akcji.
• Porozmawiajcie o relacjach między bohaterami.
• W czasie rozmowy użyj nowych słów, które pojawiły się w tekście, a w razie potrzeby poszukajcie ich na stronach książeczki – w ten sposób utrwalisz ich znaczenie i postać graficzną.
• Zwróć uwagę dziecka na konstrukcje językowe - zwroty i zdania, które mogą być dla niego nowe lub trudne – powtórz je lub powtórzcie je wspólnie.
• Zwróć uwagę na interpunkcję, wybrane fragmenty przeczytajcie jeszcze raz – głośno, podkreślając intonacją zdania pytające i wykrzyknikowe.

Wychodząc poza tekst – utrwalanie sensów i konstrukcji językowych

Każdy tekst mający odpowiedni potencjał w zakresie inspirowania ekspresji werbalnej i pozawerbalnej ucznia może być pretekstem do aranżowania sytuacji, w których dziecko z czytelnika zmienia się w twórcę. Podczas lektury musimy zachować wierność wobec tekstu - w działaniach twórczych możemy z nim polemizować, tworzyć alternatywne wersje fabuły. To dobry okazja, aby jeszcze raz wrócić do tekstu i utrwalać jego zrozumienie, bo żeby coś świadomie zmieniać, trzeba to najpierw poznać. Ważne jest powiązanie lektury z działaniami praktycznymi, podczas których dziecko staje się aktywne i może rozwijać swoją kreatywność.

• Zorganizujecie zabawy teatralne – inscenizację całości lub fragmentów tekstu za pomocą pacynek (którymi mogą być np. pluszowe zabawki) lub wchodząc w role aktorskie.
• Powtórzcie działania z tekstu, uzupełniając je w razie potrzeby o własne pomysły, dodatkowe postacie lub rekwizyty.
• Stwórzcie alternatywną wersję całej fabuły lub tylko zakończenia.
• Poćwiczcie pisanie pierwszych prostych słów w części Czytam i piszę na końcu książeczki. Zachęć dziecko do uzupełnienia tekstu o dodatkowe ilustracje – to najprostsza forma interpretacji.
• Poszukajcie w różnych źródłach dodatkowych informacji na temat, którego dotyczy tekst – mogą to być na przykład zdjęcia lub filmy.

Autorka: dr Joanna Dobkowska

Joanna Dobkowska, opiekun merytoryczny serii Książkożercy, Polonistka, pedagog, kulturoznawca; doktor nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa. Naukowo zajmuje się dydaktyką nauczania języka polskiego, pomiarem osiągnięć uczniów, rozwojem kompetencji komunikacyjnej dzieci.